هاوپۆل: Uncategorized

ڕۆژی شەممە ٢٧ی ئایاری ٢٠٢٣ وتاری سەرۆک مەسعود بارزانی لە لایەن بەڕێز شفاء بارزانی سەرپەرشتیاری گشتی ڕەوەندی کوردستانی لە دیداری یەکەمی کۆنفدراسیۆنی ڕەوەندی کوردستانی لە لۆزان خوێندرایەوە،

دەقی وتاری سەرۆک مەسعود بارزانی

بەناوی خودای بەخشندە و میهرەبان

بەڕێزان نوێنەر و ئەندامانی كۆنفیدراسیۆنی ڕەوەندی كوردستانی
میوانانی بەڕێز
ئامادەبوانی قەدەرگران

زۆر بەخێر بێن

زۆر سوپاسی ڕێكخەرانی ئەو دیدارە گرنگە دەكەم، ئامادەبوونی ژمارەیەكی بەرچاوی كەسایەتی سیاسی و نوخبەی كوردستانی و ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕا لەسەر ڕووداوێكی مێژوویی و لە شوێنێكی مێژوویی، هەنگاوێكی گرنگ و پێویستە، بەتایبەتیش ڕووداوەكە كاریگەرییەكی زۆری لەسەر چارەنووسی گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەجێهێشتووە. ئێمە لە كاتێكدا لێرە كۆبووینەتەوە كە سەد ساڵ بەسەر ڕێككەوتننامەی (لۆزان)ـدا تێدەپەڕێت.

كاریگەریی و دەرهاوێشتەكانی ڕێككەوتنی لۆزان لەسەر چارەنووسی گەلی كوردستان لە هەژمار نایەت و تژییە لە كارەسات و بێبەشبوون و پەراوێزخستن و نكۆڵیكاری. زیانمەندی سەرەكیی ئەو ڕێككەوتننامەیەش گەلی كوردستان بوو. چونكە ڕەچاوی مافە بنەڕەتییەكان و ئیرادەی ئەو گەلە نەكرا كە هەزاران ساڵە ڕیشەی لە خاك و جیۆگرافیای ناوچەكەدا هەیە. ڕێككەوتنی لۆزان لە یاددانی كورددا هەمیشە مانای زوڵم و بێبەشكردن و دەستپێكی سەردەمێكی تاریك دەدات.

لە ڕێككەوتننامەی (سیڤەر)ـدا كە سێ ساڵ بەر لە ڕێككەوتننامەی لۆزان لە ئابی ١٩٢٠ مۆر كرابوو، ڕێگەی ئەوە هەبوو كورد بتوانێ بە مافی سەربەخۆیی شاد ببێت كە مافێكی ڕەوا و ڕەهای هەر نەتەوەیەكە بەڵام لە ڕێككەوتننامەی (لۆزان)ـدا ئەو ئومێدەی كورد كوژایەوە و كۆتوبەندی دژواری بۆ دانرا. لەدەرئەنجامدا چارەنووسی گەلی كوردستان بە چارەنووس و یاسا و كڵێشەی ئەو دەوڵەتانە بەسترایەوە كە بەسەریاندا دابەشكرابوو.

لێكەوتە و كاریگەرییەكانی ڕێككەوتننامەی لۆزان، پێشكەوتن و پێكەوەژیان و تەبایی بۆ گەلانی ناوچەكە بەدی نەهێنا و بە تایبەتی بۆ گەلی كوردستان بووە هۆی سەپاندنی واقعێكی ناتەندروست و ناسروشتی. واقعی دروستكراوی دوای لۆزان بارودۆخێكی جیۆسیاسیی زۆر ئاڵۆزی دروست كرد و دەرگەی بۆ ناسەقامگیرییەكی دوورودرێژ لە ناوچەكەدا كردەوە. كێشانی سنووری تازە و دابەشكردنی كوردستان وایكرد هەر بەشێكی كوردستان تایبەتمەندیی خۆی وەربگرێت. بە داخەوە لە هیچ پارچەیەك دان بە مافە ڕەواكانی كورد نەنرا و نكۆڵی لە هەبوونی كرا. لە ئەنجامی ئەو سیاسەتە چەوتەی دەوڵەتانی ناوچەكە، كورد كەوتە بەرگریكردن لە خۆی و ناسنامەی خۆی و ململانێیەكی دوورودرێژ دەستی پێكرد كە هەتا ئێستاش هەر بەردەوامە. لەو ململانێیەدا نە دەوڵەتەكان توانیان گەلی كوردستان لەناو بەرن و نە كوردیش توانی ئەو دەوڵەتانە بڕووخێنێ كە كوردی بەسەردا دابەش بووە. لەمەدا زەرەرمەندی سەرەكی گەلانی ناوچەكە و ئاشتی و سەقامگیری بوون. هەروەها خوێنێكی زۆر ڕژا و كات و وزەی زۆریش بەفیڕۆ ڕۆیشت.

بە داخەوە سەرجەم ئەو دەوڵەتانەی كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكرابوو بە شێوازی جۆراوجۆر دەستیان بۆ پلانی گۆڕینی دیموگرافی و سیاسەتی نكۆڵیكردن و سەركوتكردن و تواندنەوەی گەلی كورد برد. هەروەك گوترا گەلی كورد لەبەرانبەر ئەو زوڵمەدا بێدەنگ نەبوو و ڕێگەی شۆڕش و سەرهەڵدان و ناڕەزایەتی لە شوێنە جیاجیاكانی كوردستان گرتەبەر. چارەنووسی ئەو بەشەی كوردستانیش كە بە دەوڵەتی عێراقەوە لكێندرابوو، پڕ بوو لە كارەسات و تڕاژیدیا. تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی حكوومەتەكانی عێراق لە سەدەی بیستەمدا پلانی تواندنەوەی گەلی كوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی تەعریب و ڕاگواستن و ئەنفال و كیمیاباران و جینۆسایددا جێبەجێ بكەن.
بەڵام گەلی كوردستان و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد لەبەرانبەر ئەو ڕەفتارە دڕندانەیەی ڕژێمەكانی عێراق خۆی بەدەستەوە نەدا و دلێرانە ڕووبەڕووی سیاسەتی نامرۆڤانە و شۆڤینیانەی حكوومەتەكانی عێراق بوویەوە. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە عێراقدا لەچاو وڵاتانی تر، دەرفەتی ڕێككەوتن و هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی دۆزی كورد زیاتر بووە و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد لەو بەشەی كوردستاندا گەشەی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە.

ئەم واقعە ناتەندروستە سەدساڵەیە كە زیان و ناسەقامگیریی بەدوای خۆیدا هێناوە پێمان دەڵێت دەبێ هەر دوولا (هەم دەوڵەتانی ناوچەكە و هەمیش لایەنە كوردیەكان) پێداچوونەوە بە بەرنامە و ستراتیژی خۆیاندا بكەن. لەبری شەڕ و گرژی بیر لە چارەسەری دیموكراتی و ئاشتیانە بكەنەوە. هەر بەم پێیەش دەبێ كێشەی هەر پارچەیەك بەپێی تایبەتمەندییەكانی خۆی و بارودۆخی خۆی لە چوارچێوەی دیالۆگ و ئامرازی ئاشتیانە و دیموكراتیانەدا چارەسەربكرێت.
جێگەی خۆشحاڵییەكی زۆرە لەو ململانێیە دوورودرێژ و سەدساڵەیەی لەنێوان حكوومەتەكانی ناوچەكە و گەلی كوردستاندا دروست بووە، بە هیچ شێویەك گرفتەكان ڕەنگی ناكۆكیی نەتەوەیی نەگرتووە و كورد هەمیشە لەنێو نەتەوەكانی ناوچەكەدا دۆست و هاوسۆزی گەورەی هەبووە. گرفتی سەرەكیی گەلی كوردستان لەگەڵ ڕژێمەكان و سیاسەتی هەڵە و سەركوتكاری و دیكتاتۆرییەتدا بووە نەك نەتەوە و گەلانی ناوچەكە. بیریشمان نەچێت مامەڵەكردن لەگەڵ لێكەوتە خراپەكانی لۆزان و ڕاستكردنەوەی هەڵەكان تەنیا لەسەر شانی گەلی كوردستان نیە بەڵكو دەبێ دەوڵەتانی ناوچەكە و زلهێزەكان و ئەو وڵاتانەی لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكاندا كاریگەرییان هەیە و هەروەها ڕێكخراوە ناحكوومەییەكان و ناوەندە ئاكادیمی و كۆمەڵایەتی و چالاكوانان و كەسایەتییە جیهانییەكان لە دروستكردنی چوارچێویەكی ئاشتیانە و دیموكراتیانە و نیازپاكانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەشدار بن.

ڕەوندی كوردستانی لە دەرەوەی وڵات دەتوانن ڕۆڵێكی یەكجار گەورە لە ناوەندە سیاسی و كۆمەڵایەتی و زانستییەكانی وڵاتان ببینن، ئەوەش بە ئاراستەی ناساندنی دۆزی كورد و گەیاندنی ڕاستییەكان و بەرگریكردن لە مافەكانی گەلی كوردستان و پەیداكردنی زۆرترین دۆست و لایەنگر لەناو خەڵكی وڵاتانی تر و كەمكردنەوەی لێكەوتەكانی ئەو زوڵمە مێژووییەی لە كوردستانیان كراوە. بە دڵنیاییەوە ئەوە ئەركێكی پیرۆزیشە و جێبەجێكردنی ئەو ئەركەش پێویستی بە برایەتی و هاوبەشی و پێكەوەیی هەمووتانە. لەو ئەركەدا پێویستە دەستبەرداری بەرژەوەندییە بەرتەسكەكان بن و كوردستان لەسەرووی هەموو بەرژەوەندییەكی تر ببینن.

هیوادارم ئەو دیدارە گرنگە دەرئەنجامی بەسوودی هەبێت و ڕاسپاردە و بەرچاوڕوونیی لەسەر چۆنیەتیی مامەڵەكردن لەگەڵ كاریگەری و لێكەوتەكانی ڕێككەوتننامەی لۆزان، بداتە هەموو لایەكمان و هیوای سەركەوتنتان بۆ دەخوازم.

زۆر سوپاس و بمێنن لە خێر و خۆشیدا

مسعود بارزانی
٢٧ی ئایاری ٢٠٢٣

به‌ نيگه‌رانييه‌كى قووڵه‌وە له‌ دەستكارى و گۆڕانكارى له‌و بڕگانه‌ى پرۆژە ياساى بودجه‌ى عێراق دەڕوانين كه‌ په‌يوەندييان به‌ مافه‌ دەستوورييه‌كانى هه‌رێمى كوردستانه‌وە هه‌يه و يه‌كجارى ڕەتيان ده‌كه‌ينه‌وە. ئه‌م هه‌نگاوە دروستكردنى به‌ربه‌سته‌ له‌به‌ردەم پرۆژە ياساى بودجه‌ كه‌ هه‌موو عێراقييه‌كان به‌ ئومێدەوە چاويان لێيه‌ بۆ ماوەى سێ ساڵى داهاتوو په‌سه‌ند بكرێت.
پابه‌ندى به‌ ڕێككه‌وتنى سياسيى هاوپه‌يمانيى به‌ڕێوەبردنى دەوڵه‌ته‌وە بنه‌ماى ئارامى و سه‌قامگيريى سياسيى عێراق و هه‌نگاوى دروسته‌ به‌رەو داهاتوويه‌كى باشتر بۆ وڵات و ته‌واوى پێكهاته‌كانى. بازدان به‌سه‌ر لێكگه‌يشتن و ڕێككه‌وتنه‌كاندا و هه‌وڵدان بۆ پێشێلكردنى مافه‌ دەستوورييه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، مامه‌ڵه‌يه‌كى ته‌واو ناكۆكه‌ له‌گه‌ڵ به‌رپرسياريه‌تيى نيشتمانيدا و جگه‌ له نائومێدى و ئاڵۆزكردنى سه‌قامگيريى دۆخى سياسيى وڵات، هيچى ديكه‌ى ‌لێناكه‌وێته‌وه‌ و زيان به‌ ته‌واوى عێراق دەگه‌يه‌نێت.
ڕابردوو و ئه‌زموونه‌كان سه‌لماندوويانه‌ كه‌ مامه‌ڵه‌كردن به‌ لۆژيكى هێز و زۆرينه‌ و كه‌مينه و پێشێلكردنى ماف و شايسته‌كانى پێكهاته‌كانى عێراق‌، هيچ كاتێك ئارامى و سه‌قامگيرى بۆ وڵات نه‌هێناوە و ناهێنێت، بۆيه‌ داوا له‌ هه‌موو لايه‌ك و به‌تايبه‌تى لايه‌نه‌كانى هاوپه‌يمانيى به‌ڕێوەبردنى دەوڵه‌ت دەكه‌ين، پابه‌ندى ڕێككه‌وتنه‌كان بن و هه‌موومان له‌ ئاستى به‌رپرسياريه‌تيدا ڕەفتار بكه‌ين، لايه‌نه‌ كوردستانييه‌كانيش دەبێ يه‌كڕيز و ته‌با به‌رگرى له‌ مافه‌ دەستوورييه‌كانمان بكه‌ن.
دووپاتى دەكه‌ينه‌وە كه‌ هه‌رێمى كوردستان وەك هه‌ميشه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى دەستوور ئامادەى چارەسه‌ركردنى هه‌موو كێشه‌كانه‌ و ئه‌زموونى چه‌ند مانگى ڕابردووى پێكه‌وە كاركردن و لێكگه‌يشتن و ته‌بايى له‌نێوان هێز و لايه‌نه‌ عێراقييه‌كاندا و كاركردن به‌ ڕێككه‌وتنى پێكهێنانى حكوومه‌تى فيدراڵى، مايه‌ى خۆشحاڵيى گه‌لى عێراق و دۆسته‌كانى بوو، بۆيه‌ دەبێ برەو به‌و ئاراسته‌يه‌ بدرێت و ڕێگه‌ نه‌درێت كه‌سانێك ببنه‌ هۆى به‌لاڕێدابردنى ڕێككه‌وتنه‌كان و ئاڵۆزكردنى دۆخه‌كه‌.

نێچيرڤان بارزانى
سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان

بەداخەوە پێچەوانەی دەستور و پێچەوانەی ئەو دەقە نووسراوەی پرۆژە بودجەی عێراق بۆ ساڵانی ( ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ و ٢٠٢٥) کە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و لە کۆبوونەوەی هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت ڕێکەوتنی لەسەر کرابوو ، هەروەها پێچەوانەی ڕێکەوتنی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراقی فیدراڵ ، کۆمەڵێک پەرلەمانتاری لایەنەکان دەنگیان بە زیاد کردنی هەندێک بڕگەی نوێ بۆ هەردوو مادەی (١٣و ١٤) ی پرۆژە یاسای بودجە دا ، ئێمە لە فراکسیۆنی پارتی دژی ئەم نادادی و غەدرە گەورەیە دەوەستینەوە کە لە خەڵکی کوردستان دەکرێت و هەوڵەکانمان لە پێناو چەسپاندنی مافە ڕەواکانی گەلەکەمان بەگەڕ دەخەین ..

ئەوەی بۆ ئێمە جێگەی سەرسوڕمانە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق جارێکی تر وەک و تەنها حزبی کوردی دەنگی خۆی خستە پاڵ ئەو دەنگانەی کە دژی مافە یاسایی و دەستوریەکانی خەڵکی کوردستان وەستانەوە ، بۆ ئەم دژ وەستانەوەشیان بەرامبەر مافە دەستوری و یاسایەکانی خەڵکی کوردستان دەیانەوێت پاسا و بەوە بهێننەوە گوایە پشتگیری گەڕانەوەی بەشێک لە مووچە پاشەکەوت کراوەکانی فەرمانبەرانی کوردستان دەکەن ! ئەمە خۆڵکردنە چاوی خەڵکە و دەمانەوێت بۆ هەموو لایەکی ڕوونبکەینەوە کە ئەگەر یاسایی بودجە وەک و ئەوەی لە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق یەکێتی نیشتیمانی و هەندێک لایەنی تر دەنگیان بۆ داوە تێبپەڕێت ، ئەوا نەک پاشەکەوت ناگەڕێتەوە بەڵکو چارەنووسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و سەرجەم شایستە دارایەکانی هەرێمی کوردستان دەکەوێتە مەترسییەکی گەورەوە !

هۆکاری یەکەمی پاشەکەوتکردنی بەشێک لە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بۆ بڕینی بودجەو شایستە دارایەکانی هەرێم لە لایەن بەغدادەوە دەگەڕێتەوە ، بۆیە حکومەتی هەرێمی کوردستان و ئێمەش لە فراکسیۆنی پارتی لە هەوڵی جدیدا بووین بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق پابەندێتی خۆی سەبارەت بە دانەوەی بەشێک لە مووچەی پاشەکەوت کراوی فەرمانبەرانی هەرێم جێبەجێبکات ، وە لە حاڵەتێکدا ئەگەر حکومەتی عێراقی فیدراڵ ئەم پابەندیە ئەخلاقیەی خۆیشی جێبەجێ نەکردایە ئەوە بەدڵنیاییەوە لە داهاتوو حکومەتی هەرێم خۆی پلانی بۆ دانەوەی پاشەکەوتی فەرمانبەرانی هەرێم دەبوو ..

ئەمەی یەکێتی و نەیارانی هەرێمی کورستان کردویانە پیلانێکی ژەهراوییە دژی هەرێمی کوردستان و هیچی لە خیانەتی ١٦ ی ئۆکتۆبەر کەمتر نییە ..

هاوڵاتیی خۆشەویست…

تکایە لە کاتی ڕووداوەکاندا، لە شوێنی ڕووداو كۆمەبنەوە و هەوڵبدەن نەبنە هۆکاری ڕێگری و دروستكردنی لەمپەر لەبەردەم هێزەکانمان، تاوەكوو هێزەکانمان بتوانن بە باشی ئەرکی خۆیان ئەنجام بدەن..

هەندێک جار لە کاتی دەستگیرکردنی تۆمەتباراندا، ئەگەر هەیە تۆمەتبار ڕووبەڕووی هێزەکانمان ببێتەوە و هەوڵی هەڵاتن بدات، تکایە لەپێناو ئەوەی گیانی ئێوەی خۆشەویست پارێزراو بێت، داواتان لێ دەكەین، خۆتان بە دوور بگرن و لە شوێنی ڕووداوەکان كۆنەبنەوە. بەهیوای سەلامەتیی بۆ هەموو لایەكتان.

بەڕێوەبەرایەتیمان هەموو هەوڵێك دەدات كە بە باشترین شێوە، سەر و ماڵی هاووڵاتییان و تەواوی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بپارێزێت، بۆیە هاوكاریكردنتان وەك هەمیشە، جێگەی ڕێزێكی زۆرە.

بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر

وتاری سەرۆک مەسعود بارزانی لە ساڵیادی هەڵگیرسانی شۆرشی گوڵان لە باڵەکایەتی خوێندرایەوە

ئەمڕۆ پێنجشەممە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٣، لە دەڤەری باڵەکایەتی ئاهەنگێکی جەماوەری بە بۆنەی چل و حەفتەمین ساڵیادی هەڵگیرسانی شۆڕشی گوڵان بەڕێوەچوو، لە ئاهەنگەکەدا وتاری سەرۆک مەسعود بارزانی خوێندرایەوە.

ئەمەی خوارەوە دەقی وتاری سەرۆک بارزانییە؛

بەناوی خودای بەخشندەی میهرەبان

جەماوەری خۆشەویستی دەڤەری باڵەكایەتی

ئامادەبوانی ئازیز

ئەم كاتە و هەموو كاتێكتان باش

بە بۆنەی چل و حەفتەمین ساڵیادی دەستپێكردنی شۆڕشی گوڵان پیرۆزبایی لە گەلی كوردستان و هەموو ئەو قارەمان و پێشمەرگە و تێكۆشەرانە دەكەم كە ڕۆڵیان لە شۆڕشی گوڵاندا هەبووە. پێزانینم بۆ فیداكاری و خۆڕاگریی گەلی كوردستان هەیە كە لە قۆناغێكی هەستیاردا پاڵپشتی شۆڕشی گوڵان و پێشمەرگە بوون.

كردنەوەی ئەو یادە لێرەدا مانای تایبەتی خۆی هەیە، ناوچەی باڵەكایەتی ناوچەیەكی خودان شەهیدە كە لەپێناو شۆڕشدا قوربانییەكی زۆری داوە، هەمیشە لەژێر گوشاری شەڕ و بوردومانی دوژمن بووە و بە هەزاران پێشمەرگە و ئاوارەی حەواندۆتەوە و قەڵا و سەنگەری سەركردایەتیی شۆڕش بووە. هەروەها ناوچەی باڵەكایەتی لە شۆڕشی گوڵانیشدا خاڵی دەستپێكی شۆڕش و قوربانیدانی گەلی كوردستان بووە. یەكەم شەهیدی شۆڕشی گوڵانیش، شەهید سەید عەبدوڵڵا بوو كە ڕۆڵەی ئەو ناوچە سەربەرزەی كوردستانە. ئێمە بە هەموو شێوەیەك قەرزاری خەڵكی تێكۆشەری ناوچەی باڵەكایەتین.

سوپاس بۆ خۆڕاگریتان….
سوپاس بۆ قارەمانێتیان.

شۆڕشی گوڵان قۆناغێكی هەرە گرنگی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستانە و هەڵگری ئەو پەیامە بوو كە سەرباری بوونی پیلانگێڕی و هەڕەشە و بەهێزیی نەیاران و كۆسپی گەورە بەڵام ئیرادەی بەردەوامی و شۆڕش لە ناخی مرۆڤی كوردستانیدا هەر زیندووە. شۆڕشی گوڵان، تەحەداكردنی هەموو ئەو دیكتاتۆر و ستەمكار و دوژمنانە بوو كە وایان مەزندە كردبوو، بە نسكۆی شۆڕشی ئەیلوول ئیتر تا هەتایە كۆتایی بە شۆڕش و بەرخودانی گەلی كوردستان دێت. بەڵام شۆڕشی گوڵان ئەو خەونەی ناحەزانی لە گۆڕ نا و گەلی كوردستان لە خەباتی خۆی بەردەوام بوو و سەرشۆڕی و شكست بۆ دوژمنان مایەوە.

لەو یادە پیرۆزەدا جەخت لەوە دەكەمەوە كە بەرژەوەندیی كوردستان لەسەرووی هەموو بەرژەوەندییەكی ترە و هیوادارم لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بتوانن ناكۆكییە سیاسییەكانیان تێبپەڕێنن و هەموویان بە ڕۆحێكی نیشتیمانپەروەرانە و برایانە گرفتەكان چارەسەر بكەن.

لە كۆتاییدا هەزاران سڵاو بۆ شەهیدانی شۆڕشی گوڵان و هەموو شەهیدانی كورد و كوردستان دەنێرم كە بە خوێنی خۆیان مێژوویان بۆ گەلەكەیان تۆمار كرد و هەر هەموویان نموونەی قارەمانێتی و خۆبەدەستەوەنەدان و خۆنەچەماندنن.

زۆر سوپاسی ئامادەبوونتان دەكەم
بمێنن لە خێر و خۆشیدا

مسعود بارزانی
٢٥ی ئایاری ٢٠٢٣

حکومەتى هەرێمى کوردستان، بە هاوکاریى ڕێکخراوى یونیسێف، دەستپێشخەریى “پۆندى هەرەوەزی” بۆ پشتیوانیکردنى ماددی و تەکنیکی لە دروستکردنى پۆندی گلدانەوەى ئاو لە گوندەکانی کوردستان ڕادەگەیەنێت.
ئەم دەستپێشخەرییە، کێشەى کەمئاوى و کاریگەرییەکانى وشکەساڵى کەم دەکاتەوە و دەبێتە سەرمایەیەکى نیشتیمانی بۆ گەشەپێدانى کەرتەکانى کشتوکاڵ و گەشتیارى.
ئەو پۆندانە لەسەر ڕێڕەوە ئاوییەکانى باراناو دروست دەکرێن بە مەبەستی نەهێشتنی زیان و مەترسییەکانی لافاو، هەروەها بوونی سەرچاوەیەکى گرنگی ئاو بۆ کەرتەکانى کشتوکاڵ، گەشتیاری و ئاودێرى.
ئەو پۆندە هەرەوەزییانە له‌سه‌ر بنه‌مای ڕێنماییی پۆنده‌كان (ساڵی ٢٠٢٢) به‌ هاوبه‌شی لەنێوان حكومه‌ت، گوندنشین و جووتیاران دروست دەکرێن، بە مەرجێک کە سوودی گشتی لەبەرچاو بگیرێت.
هه‌رێمی كوردستان، بەهۆی گۆڕانی ئاووهەواوە ڕووبەڕووی گرفت دەبێتەوە، وەکوو دووباره‌بوونه‌وه‌ی وشكه‌ساڵی، كه‌مبوونه‌وه‌ی ئاستی ئاوی ژێرزه‌وی و لێدانی زۆری بیره‌ قووڵه‌كان؛ به‌ گوێره‌ی ڕووپێوی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی سه‌رچاوه‌كانی ئاو “نزیكه‌ی ٨٠٠ گوند مه‌ترسیی وشكبوونی سەرچاوەى ئاو و چۆڵبوونیان له‌سه‌ره‌”.
ئەم پرۆژەیە، سنوورێک بۆ‌ هەڵگۆزینی ئاوی ژێرزه‌وی دادەنێت و گلدانەوەى باراناو زیاتر دەکات، دەبێتە هۆکارێکیش بۆ مانەوەی گوندنشینان و چۆڵنەبوونى گونده‌كان.
کابینەی نۆیەم، بۆ بەهێزکردنی ژێرخانی ئاوی هەرێمی کوردستان، ئەم کارانەی کردووە:
⁃ ڕەزامەندیی لەسەر دروستکردنی ٤١ پۆند داوە.
⁃ نۆ پۆندی بەشێوەی (ppp) دروست کردووە.
⁃ تێچووی دروستکردنی پۆندی لە ١.٦ ملیار دینارەوە بۆ ٠.٨ ملیار دینار کەم کردووەتەوە.
⁃ هەنگاوی بۆ ئەوە ناوە گوندەکان پێکەوە سەرچاوەی ئاوییان هەبێت.
⁃ ئاوی ژێرزەوی بووژاندووەتەوە، ئەویش بە دروستکردنی پۆند، گەڕاندنەوەی ئاوی سەرزەوی بۆ ژێرزەوی و قەدەغەکردنی لێدانی بیری نایاسایی.
فەرمانگەی میدیا و زانیاری

ئەنجومەنی وەزیران هەر هەموارکردن و گۆڕانکارییەک لە پڕۆژەی بودجەدا ڕەت دەکاتەوە کە دژی بڕگەکانی ڕێكکەوتن ولەیەکتێگەیشتنی هاوبەشی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ بێت

* ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری ڕێکخستنەوەی دارایی گشتیی و بەناوەندیکردنی مووچەی پەسەند کرد.

ئەمڕۆ چوارشەممە 5/24 ، بە سەرپەرشتی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی و بە ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە.

بڕگەی یەکەمی کۆبوونەوە تایبەت بوو بە خستنەڕووی دوا پێشهاتەکانی پڕۆژە یاسای بودجە فیدراڵ بۆ ساڵانی 2023 و 2024 و 2025 وگفتوگۆکردن لەسەر ئەو ماددە و بڕگانەی پەیوەندیدارن بە شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان کە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە 2023/5/2 هەندێک لە مادەکانی هەموار کرایەوە و لە ناویشیدا گۆڕانکاری لە ماددەی 12 و لابردنی ئەو دەستەواژەیەی مەترسی بوو لەسەر ناردنی شایستەی دارایی هەرێم.

لە کۆبوونەوەکەدا ئاماژە بە هەوڵی چەند ئەندامێکی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق درا ، کە هەوڵی هەموارکردنەوەی ماددەکانی 13 و 14یان دا ، و پێشنیارەکانیان دژی ماف و شایستەکانی هەرێمی کوردستانە کە ڕێککەوتنی لەسەرکراوە و لە لایەن ئەنجومەنی وەزیرانی هەردوو حکومەتی هەرێم وفیدرال پەسەندکراون و لە چوارچێوەی ڕێکەوتنی 2023/4/4 و پڕۆژە یاسای بودجەی عێراق جێگیرکراون.
سەرۆک وەزیران کورتەیەکی دەربارەی دانوستان و گفتوگۆکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدرال بۆ ئەنجومەنی وەزیران خستەڕوو، کە دەرئەنجام ڕێکكەوتننامەی نێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و فیدرالی لێکەوتەوە بە ئاراستەی بەرژەوەندیی هەردوولا و لەسەر بنەمای دەستوور و دابینکردنی شایستەی هەرێم لە پڕۆژە یاسای بودجەدا، بۆیە دەبێت پەلە بکرێت لە پەسەندکردنی بودجە و ڕێز لە مافە و شایستە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان بگیرێت و هیچ هەموارکردن و گۆڕانکارییەک لە پڕۆژەکە نەکرێت لە دەرەوەی بڕگەکانی ڕێكکەوتن ولەیەکتێگەیشتنی هاوبەشی نێوان هەردوولا.

سەرۆک وەزیران دووپاتی کردەوە کە هەرێمی کوردستان، هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێکردووە، بۆیە لەبەرامبەردا حکومەتی فیدراڵیش دەبێت ئەرکی سەرشانی جێبەجێ بکات و ماف و شایستەکانی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی ناوچەکانی دیکەی عێراق دابین بکات .
لە کۆتایی ئەم بڕگەیەدا، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا کە شاندی دانوستانکار بەردەوام بێت لە پەیوەندی و هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ و ئەندامانی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران لە فراکسیۆنە کوردستانیەکان بۆ ڕێگریکردن لە هەر هەوڵێک بە ئاراستەی پێشێلکردنی ماف و شایستەکانی هەرێم کە دەستوور جێگیری کردوون و لە ناو ڕێککەوتنی نێوان هەردوو حکومەت وپڕۆژە یاسای بودجە ڕەنگیان داوەتەوە.

سەبارەت بە شایستەی دارایی هەرێم لە ماوەی ئەم 5 مانگەی ی ساڵی 2023، ئەنجومەنی وەزیران پێشنیاری ئامانج ڕەحیم سکرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی پەسەندکرد بە ناردنی نووسراو بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدا، بۆ کارکردن بە ماددەی 13 لە یاسای ئیدارەی دارایی فیدڕاڵیی ساڵی 2019، بە ڕەوانەکردنی یەک لەسەر دوانزدەی خەرجیە کردارییەکانی هەرێم لە ساڵی پێشوو کە لە لایەن تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێریی دارایی و وردبینی کراوە، هاوشێوەی ئەو میکانیزمەی کە خەرجیەکانی پارێزگاکانی دیکەی عێراقی پێ خەرج دەکرێت لە 2023/1/1 ەوە و نابێت جیاکاریی بکرێت لە نێوان هەرێم و ناوچەکانی دیکەی عێراق لەم ڕووەوە، هەرێمیش ئامادەیە بۆ هەر پابەندییەک بکەوێتە ئەستۆی لەبەر ڕۆشنایی یاسای ئیدارەی دارایی فیدڕاڵیی.

لە بڕگەی دووەمدا، گفتوگۆ لەبارەی دانانی میکانیزمی پێویست بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری کۆبوونەوەی پێشووی ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە ڕێکخستنەوەی دارایی گشتی لە هەرێم.
دوای گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە و پێشنیارکردنی چەند هەموارکردنێک، ئەنجومەنی وەزيران بە کۆی دەنگ سەرجەم بڕگەکانی بڕیارەکەی پەسەند کرد بە ڕەچاوکردنی ئەو هەموارانەی لە لایەن ئەنجومەنی وەزیران ئەنجامدران.
سەرۆک و جێگری سەرۆک وەزیران دووپاتی گرنگی ئەم بڕیارەیان کردەوە کە جارێکی دیکە بنەماکانی دارایی گشتی لە هەرێم دادەڕێژێتەوە بە ئاراستەی بە ناوەندییکردنی داهات وخەرجیەکان و بە ناوەندییکردنی مووچە لەسەرتاسەری هەرێم کە کاری لە پێشینەی بێت پێش هەر خەرجیەکی دیکە و پەیڕەوکردنی یەکسانیی و ژمارەی دانیشتووان بۆ خەرجیەکان (جگە لە مووچە) نەک پەیڕەوکردنی دابەشکردنی ڕێژەکاریی لە سەر ئاستی داهاتی پارێزگا.

ئەنجومەنی وەزیران سەرجەم وەزیرەکانی ڕاسپارد لە ئێستاوە پلانی جێبەجێکردنی بڕگەکانی ئەم بڕیارە دابڕێژن و بۆ زەمانەتی جێبەجێکردنی بڕیارەکەش، بۆردێکی باڵای پشتیوانی پێکهێنرا بۆ ئاسانکاریی و لابردنی بەربەست وئاستەنگەکان.

ئەمڕۆ سێشەممە ٢٣/٥/٢٠٢٣، ئاسایشی هەولێر لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە: “لە رێککەوتی ١٩/٥/٢٠٢٣، دوو هاووڵاتیی شاری هەولێر بە ناوەکانی (هیوا نعمان عوڵا) و (هەژار محسن أنور)، لە شەقامی ڕێگای مەخموور و لەناو شار، بڕی ١٥ ملیۆن دیناری عێراقی و ٦٠٠ دۆلاری ئەمریکی دەدۆزنەوە، پاش دۆزینەوەی خاوەنی ئەو بڕە پارەیە، لە ڕوانگەی متمانەبوون بە ئاسایشی هەولێر، لەڕێگای بەڕێوەبەرایەتییەکەمانەوە ئەو بڕە پارەیان ڕادەستی خاوەنەکەی کردەوە”.

“لە پای ئەم کارە بە نرخەیان، لەسەر فەرمانی بەڕێوەبەری ئاسایشی هەولێر، خەڵاتی ڕێزلێنان پێشكەش بە هەردوو هاووڵاتییەكە بەخشرا و بەو هیوایەی نموونەیان زۆر بێت.

دەقی روونكردنه‌وەكه‌ی نووسینگه‌ی سكرتێری په‌رله‌مانی كوردستان:

لەدوای بەرێوەچوونی دواین دانیشتنی پەرلەمانی کوردستان و کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی، چەندین لێدوان و هەڵسوکەوتی ناشیرین و دوور لە ئەتەکێت و رەوشتی پەرلەمانتاری لەلایەن بەشێک لە ئەندامانی پەرلەمان لە فراکسیۆنی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بەرامبەر بەرێز سکرتێری پەرلەمان ئەنجامدراوە، لێرەوە بۆ رای گشتی رادەگەیێنین کە بەرێز سکرتێری پەرلەمان لە دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەرکێکی تەواو یاسایی و پەیرەوی ئەنجام داوە.

لەپێناو پاراستنی دامەزراوە دەستوورییەکان و پاراستنی هەرێمی کوردستان لە چوونە ناو بۆشایی یاسایی و بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەکان لە کاتی یاسایی خۆییدا، هاوڕا بووە بۆ کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، بۆیە لێدوان و هەڵسوکەوتەکانی ئەو ژمارە کەمەی پەرلەمانتارانی فراکسیۆنی یەکێتی هیچ بەهایەکیان لای سکرتێری پەرلەمان نییە و هیچ کاتێک نابنە لەمپەر لەبەردەم پابەندبوون بە یاسا بەرکارەکان و پاراستنی قەوارەی دەستوری هەرێمی کوردستان.

نووسینگەی سکرتێری پەرلەمانی کوردستان

ئەمڕۆ مەسرور بارزانی سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە ڕێکخستنەوەی دارایی گشتی هەرێمی کوردستانی کرد.

لە کۆبوونەوەکەدا ، کە بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت ئامادەی بوو ، بڕیاری کۆبوونەوەی هەفتەی ڕابردووی ئەنجومەنی وەزیران خرایەڕوو ، کە تێیدا بە کۆی دەنگ بڕیاری ڕێکخستنەوەی دارایی گشتی لە سەرتاسەری هەرێم پەسەند کرا و سەرۆک وجێگری سەرۆک وەزیران سەرپشککران بۆ دەستنیشانکردنی میکانیزمیی بە پەلە بۆ خستنەبواری جێبەجێکردنی بڕیارەکە.
گفتوگۆ مان لەبارەی داڕشتنی میکانیزمێکی تایبەت بە ڕێکخستنەوەی داهات و خەرجییە گشتییەکان لەسەرتاسەری هەرێمی کوردستان کرد و جەختمان لەوە کردەوە کە دابینکردنی مووچە وەک ئەولەویەتی خەرجیەکان و مامەڵەکردنی وەک خەرجییەکی سیادی ، کاری لە پێشینەی حکومەتی هەرێمی کوردستانە، هەرچی خەرجیە گشتیەکانی دیکەشە، پێویستە بە شێوەیەکی دادپەرورانە و لە سەر بنەمای ژمارەی دانیشتووان ، لە پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان دابەش بکرێت، بۆ ئەم مەبەستەش , هەروەها بڕیاری یەکخستنی ئەژمێری بانکیی سەرجەم سەرچاوەکانی داهاتمان دا لە سەرتاسەری هەرێم لە یەک حسابی بانکی و هەروەها کۆتاییهێنان بە دابەشکاریی ڕێژەییدا ،کە دەبێ هەرچی زوو بەیەکەوەبەستنەوەی بانک وگەنجینەکانی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی سیستمێکی ئەلکترۆنییەوە جێبەجێ بکرێن، هەم بۆ پاراستنی داهاتی گشتی و هەم بۆ برەودان بە شەفافیەت لە داهات وخەرجیەکان بە ئاراستەی داڕشتنی پلانیی خەرجیی بە مەبەستی هێنانەدیی هاوسەنگیی لە نێوان داهات وخەرجیەکان.
ئاماژەمان بەوە دا کە ئێستا بە هاوکاری پسپۆڕ و شارەزایانی ناوخۆ و بیانی ، کار لەسەر دروستکردنی سیستەمێکی دارایی و بانکی پێشکەوتوو و هاوچەرخ لە هەرێمی کوردستان دەکەین.

لە تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکەمان، باسمان لە ماف وشایستە داراییەکانی هەرێم لە پڕۆژە یاسای بودجەی عێراق کرد کە ئێستا لە لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانە. لەمبارەیەوە هەڵوێستی حکومەتی هەرێممان لە پابەند بوون بە ڕێککەوتننامەی نەوتیی 2023/4/4و بڕگەکانی هاتوو لە پڕۆژە یاسای بودجە دووپات کردەوە ، سوپاسی هەموو ئەوانە دەکەین کە ڕۆڵیان هەبوو لەو گۆڕانکارییانەی لە پڕۆژە یاسای بودجە کرن بە ئاراستەی لابردنی ئەو دەستەواژانەی کە کۆتوبەندبوون لەسەر ناردنی بەشە بودجەی شایستەی هەرێم و دەستخۆشی لە ئەندامانی ئەنجومەنی وەزیران وئەنجومەنی نوێنەران لە فراکسیۆنە کوردستانیەکان دەکەین کە بە یەک دەنگ داکۆکیان لە ماف وشایستە دەستووریەکانی هەرێم کردوەو دەبێ هەموو هەوڵەکان یەکبخرێن لە پێناو دابینکردنی مووچە وبژێوی هاووڵاتیانی هەرێم لە بودجەی عێراقی فیدڕاڵ.
داواش لە حکومەتی فیدڕاڵیی و لایەنە سەرەکیەکانی پێکهێنەری کابینەی وەزاری دەکەین، بە پێی دەستوور، پابەندبن بە بەجێگەیاندنی ڕێکەوتنەکان و زامنکردنی شایستە ومافەکانی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی ناوچەکانی دیکەی عێراق.